Zastave Srbije kroz istoriju

Simbol slobodarskog i borbenog naroda, čuvena srpska trobojka postoji vekovima. Uz manje izmene u redosledu boja i izboru grba, ovo državno znamenje predstavlja vernu sliku burne istorije Srba.

Premda je u novovekovnoj  Srbiji zastava crveno-plavo-bela, u doba Nemanjića ona je imala samo dve boje – crvenu i plavu. No, ovo nije jedina zanimljivost koja se tiče srpske zastave. Promene u upotrebi amblema i boja na zastavama kroz istoriju događale su se kao posledica promena u državnom uređenju. Uprkos tim promenama, srpska zastava je ostala oličenje odvažnosti i narodnog herojstva.

Zastava Srbije kao obeležje slobode

Kada je u pitanju izrada i prodaja zastava Srbija od novembra 2010. godine ima zakonom uređen izgled, kako državne tako i narodne zastave. Redosled boja je isti, s tim što se na državnoj nalazi i Mali grb Srbije.

Podeljena na tri horizontalne pruge sa rasporedom crveno, plavo i belo i grbom u središnjem polju, kao državno znamenje, srpska zastava na jarbolu očitava vekovnu borbu srpskog naroda za slobodu. Premda ove tri boje mogu imati različita značenja, njihova simbolika u novijoj istoriji je jasna. Crvena boja je očigledno simbol hrabrosti i krvoprolića, plava je označitelj slobode, a bela – mira.

Dvoglavi orao je na srpskim zastavama još iz perioda Nemanjića, a njegovo poreklo treba potražiti u vizantijskoj heraldici. Ovo mitsko biće asocira na to da se podjednako poštuju ovozemaljski i duhovni svet.

Zanimljivo je da postoji samo nekoliko država koje koriste dvoglavog orla na svom grbu. Pored Srbije, tu je i Crna Gora, Rusija i Albanija. Kao simbol carstva koristili su ga i Vizantija, Sveto rimsko carstvo, Austrougarska i Austrija. Pored toga što je deo savremenog državnog znamenja, na srpskim zastavama kroz istoriju dvoglavi orao je zauzimao važno mesto, ima ga na zastavi cara Dušana, na zastavi Kneževine, a kasnije Kraljevine Srbije, te na zastavi Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Kako je izgledala najstarija srpska zastava?

Prema istoričarima i proučavaocima Nemanjićke Srbije, najstarija srpska zastava bila je u dve boje, crvenoj i plavoj. Najstariji opis srpske zastave potiče iz 13. veka, a u njemu se pominje zastava iz perioda vladavine kralja Stefana Vladislava. Naime, reč je o zastavi koja se 1281. godine čuvala u Dubrovačkoj republici i koju župan Desa, sin kralja Vladislava, zahteva iz očeve blagajne. Pretpostavlja se da je zastava starija od opisa, s obzirom na to da je kralj Vladislav vladao od 1233. do 1243. a umro posle 1264. godine.

Zastava se opisuje kao „zastava od platna crvenog i plavog“ („vexillum unum de zendato rubeo et blavo”). Međutim, ne pominje se kako su ove boje bile raspoređene.

Crveno žuta zastava cara Dušana

Prema sačuvanim istorijskim spisima, zastava cara Dušana izgledala je potpuno drugačije. Naime, na mapi iz 1339. godine koju je napravio Anđelino Ducert, nalazi se najstariji crtež srpske zastave. U pitanju je Dušanova crveno žuto državno obeležje: crveni dvoglavi orao na žutom polju.

Da su crvena i žuta definitivno bile boje srpske zastave iz ovog perioda potvrđuje i zastava carske konjice koja se čuva u Hilandaru. Ova je zastava crveno-žuta dvobojka trouglastog oblika.

Zastave iz perioda Prvog srpskog ustanka

Ustanici i borci za oslobođenje naroda od Turaka koristili su različite zastave. Međutim, prema zapisima prote Mateje Nenadovića ova obeležja i te kako su imala sličnosti sa zastavom koja je danas u upotrebi. Jedna od njih bila je belo-crveno-plava i imala je tri krsta. Osim ove bilo je i drugih zastava koje su predstavljale kombinacije boja crveno-žute, crveno-belo-plave i crveno-plave. Zanimljivo je da su vojvodske zastave pretežno izrađivane od platna u crvenoj i beloj boji i da su imale crnog dvoglavog orla.

Srpska zastava je trobojka – od Sretenjskog ustava

Srpska zastava u tri boje, poznata kao crveno-plavo-bela trobojka, prvi put će biti ustanovljena tek u 19. veku, u okviru Sretenjskog ustava. U ovom državnom dokumentu iz 1835. godine zastava se opisuje kao „otvoreno crvena, bela i čelikasto-ugasita“.

Foto: Pixabay.com

Zbog sličnosti sa ruskom i francuskom zastavom, moralo je doći do izvesnih promena u njenom izgledu. Tako se po nalogu Miloša Obrenovića na zastavi našao i grb. Zapravo, 1838. godine, na zastavi će po donošenju Turskog ustava biti promenjen redosled boja. Tada je zvanično i po prvi put ustanovljen redosled boja koji je i danas u upotrebi: crveno – plava – bela. Zastava je dobila i grb na središnjem plavom polju: kruna iznad štita sa krstom i četiri slova S, okruženog vencem. Četiri ćirilična slova S su skraćenica krilatice „Samo sloga Srbina spašava.“

Zanimljivo je da su se u gornjem levom uglu nalazile četiri šestokrake zvezde.

Kako je izgledala zastava Kraljevine Srbije

Sa proglašenjem Srbije za kraljevinu u Beogradu 6. marta 1882. godine došlo je do novih promena u izgledu državne zastave. Raspored boja ostaje isti, ali se na grbu pojavljuje dvoglavi orao sa krunom. Na grudima mu se nalazi isti onaj štit krst sa četiri ocila. Ova zastava je bila državno obeležje sve do kraja Prvog svetskog rata 1918. godine, tačnije do proglašenja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Srpska zastava u 20. veku

Po završetku Prvog svetskog rata, pa sve do kraja 20. veka, Srbija će biti deo većih državnih zajednica. Najpre je to Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, potom Kraljevina Jugoslavija. S obzirom na to da nije postojala kao posebna državna i teritorijalna jedinica,  Srbija nije koristila ni posebnu zastavu. Ipak, jugoslovenska zastava će zadržati iste boje samo drugačije raspoređene. Novi raspored je plavo-belo-crveno. Što se grba tiče, i na njemu je došlo do određenih promena. Dvoglavom orlu iz srpskog grba sa štitom sa četiri S su dodati hrvatski grb „Šahovnica“ i grb Ilirskog pokreta kao simbol Slovenaca.

Sa osnivanjem Socijalističke federativne republike Jugoslavije nakon Drugog svetskog rata, osnovana je i Narodna republika Srbija koja je dobila pravo da koristi svoje državne simbole. Srpska zastava će tada biti ista ona trobojka, sa crvenom petokrakom zvezdom umesto grba u sredini.

Ovo će biti izgled državne zastave NR Srbije, ali i Socijalističke republike Srbije (1963 –1990), kao i Republike Srbije (1990 – 1992).

Zastava Republike Srbije danas

Od građanskog rata devedesetih do današnjih dana, Republika Srbija koristi istu zastavu sa manjim izmenama. Naime, po raspadu Jugoslavije 1992. godine Srbija će za državno obeležje uzeti tradicionalnu srpsku trobojku, ovog puta bez grba. Ta zastava će biti u zvaničnoj upotrebi sve do 2004. godine, kada je usvojena zastava sa dvoglavim orlom pod krunom. Redizajn grba urađen je 2010. godine i ta trobojka je danas zvanično državno obeležje.